نی لبک زن

مجسمه چهارمتری مرد نی‌لبک‌زن یکی از مشهورترین آثار بهمن محصص است که در سال ۱۳۵۳ در محوطه تئاتر شهر تهران نصب شد. اثر حاضر طرح اولیه‌ای است که برای این مجسمه تاریخی ساخته شده و هنرمند آن را به برادرش فریدون تقدیم کرده است.

مرد نی‌لبک‌زن برگرفته از شخصیت اسطوره‌ای «فان» رومی یا «ساتیر» یونانی است. فان‌ها در اسطوره‌شناسی رومی موجوداتی شاخدار، با بالاتنه انسان و پایین‌تنه بز هستند و هنرمندان اروپایی بسیاری از جمله پل روبنس، نیکولا پوسن و پابلو پیکاسو این موضوع اسطوره‌ای را مضمون آثار خویش قرار داده‌اند. توجه به اسطوره‌ها و شمایل‌های بت‌وار انسانی – حیوانی از شاخصه‌های آثار بهمن محصص است که در مجسمه حاضر نیز تجلی یافته است. او با رجوع به این فیگور رقصان هنر کلاسیک، همان رویکرد هنرمندان مدرنیست همچون پیکاسو را در استفاده از اسطوره‌ها و هنرهای بومی برای خلق اثر مدرن و امروزی به کار می‌گیرد.

پیکره عضلانی و پرپیچ‌وتاب مرد نی‌لبک‌زن، با ساق‌ها و ساعدهای نوک‌باریک، استمرار تنش دراماتیک از اسطوره تا واقعیت را یادآور می‌شود. فرم رهاشده در فضا، آزادانه در هم می‌پیچد و حرکتی رقص‌گونه را پدید می‌آورد. محصص در این اثر همچون بسیاری دیگر از مجسمه‌هایش می‌کوشد تندیس برنزی را طوری بسازد که بی‌وزن به نظر برسد. او با برهم زدن خاصیت نیروی جاذبه، پیکره را تنها روی یک پا متعادل کرده است.

بهمن محصص که مدت طولانی از عمر خود را بیرون از ایران گذراند، هنرمندی بود صاحب یک شیوه، یک صدا، که هم به شدت ایرانی بود و هم اروپایی. در آثار محصص بارزترین نشانه مدرنیته فرهنگی او دیده می‌شود. به اعتقاد جوزپه سلواجی، منتقد برجسته ایتالیایی «می‌توان هرچه را پیشتر درباره‌اش به مثابه آفریننده گفته شده، تکرار کرد و باز هر بار به جلوه جدیدی از شخصیتش رسید»[۱]. نمی‌توان تصمیم گرفت که محصص را اول باید مجسمه‌ساز خطاب کرد یا نقاش یا مترجم یا کارگردان. همه به یک اندازه توصیف محصص‌اند. او نمونه مشخصی از یک شخصیت روشنفکر ایرانی بود.

مجسمه حاضر با عنوان «نی‌لبک‌زن» یکی از استثنایی‌ترین آثار محصص است که وجود آن در هر کلکسیونی می‌تواند چون ستاره‌ای درخشان باشد.

[۱] . سلواجی، جوزپه؛ بهمن محصص؛ ایتالیا، ۱۳۵۵.